Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Bydgoszczy zajął miejsce drewnianej kaplicy Ducha Św., która istniała od 1449 r. przy szpitalu, w tym czasie pełniącego rolę schroniska dla ubogich. W 1582 r. rozpoczęto budowę obecnego kościoła, finansowanego z nadań mieszczan bydgoskich (ze źródeł znani są m.in. Grzegorz Gracza i Stanisław Diabelek). Jako pierwsze powstało prezbiterium, do którego pierwotnie przypuszczalnie przylegała drewniana nawa. W 1615 r. uzyskano zgodę na sprowadzenie do Bydgoszczy zakonu klarysek, którem przekazano kościół. W 1618 r. ukończono budowę klasztoru na północ od kościoła, wkrótce potem drewnianą nawę zastąpiono murowaną z cegły. Konsekracja nastąpiła w 1636 r., równocześnie z nadaniem nowego wezwania - św. św. Wojciecha, Klary i Barbary. W 1835 r. nastąpiła kasata zakonu, wskutek czego kościół i pobliski klasztor straciły swoje pierwotne przeznaczenie. W kościele ulokowano początkowo magazyn, a później remizę strażacką i magazyn muzealny (1875 r.). Lata 1878-1937 oraz początek lat 90. XX w. to okres gruntownego remontu. W 1890 r. powstał chór muzyczny wsparty na czterech masywnych kolumnach. Po zaborach świątynia została zrekonstruowana, odnowiona i konsekrowana pod dzisiejszym wezwaniem, jako kościół filialny fary (1922 r.). W tym czasie powstał portal zachodni wg projektu Stefana Cybichowskiego. Po II wojnie światowej w oknach prezbiterium i kaplicy umieszczono witraże autorstwa Edwarda Kwiatkowskiego.

Jest to jednonawowy kościół orientowany, murowany z cegły, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Do prezbiterium przylega od południa kwadratowa kaplica z 1646 r. fundacji Wojciecha Łochowskiego, zwieńczona renesansową attyką. Zarówno prezbiterium, jak i kaplica przekryte są sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Nawa jest prostokątna, opięta przyporami, i przekryta dachem dwuspadowym. Szczyt między nawą a prezbiterium ma zróżnicowany wykrój złożony z ćwierćkoli, prostych odcinków i uskoków, dzielony jest gzymsami na trzy strefy, z lizenami i dwuuskokowymi blendami. W południowo-zachodnim narożniku nawy wznosi się okrągła wieża, której najwyższa kondygnacja ma kształt ośmioboczny. Wewnątrz kościoła znajdują się m.in. malowane krzyże konsekracyjne (zacheuszki) z XVI w., mosiężny świecznik gotycki (pająk) z XV w. z postacią Matki Bożej z Dzieciątkiem i herbami, żelazna krata klauzurowa z 1651 r., tablica fundacyjna Stanisława Mołżewskiego (Ukrzyżowanie) z 1595 r., tablica nagrobna Zofii Anny Smoszewskiej z 1661 r. Ołtarz główny z 1636 r. ufundowany został przez Annę Modlibogową z Kruszyna.

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 11, Województwo bydgoskie, z. 3, Bydgoszcz i okolice, s. 15-18.