Grodzisko dwuczłonowe w Ryńsku jest położone na wypiętrzonym progu rynnowym wysoczyzny morenowej, który rozdziela Jezioro Ryńskie (Szańcowe) na dwie części. Fortalicja późnośredniowieczna (o powierzchni całkowitej ok. 1400 m kw. oraz użytkowej – ok. 800 m kw.), została wzniesiona w obrębie większego założenia wczesnośredniowiecznego o formie eliptycznej; dodatkowo oddzielona jest głęboką fosą. Wały grodu późnośredniowiecznego były wypiętrzone 14-15 m w stosunku do lustra wody w jeziorze.
Na grodzisku zostały przeprowadzone badania archeologiczne: powierzchniowe (1948 rok), sondażowe (w latach 1971 i 1989) oraz wykopaliskowe (w latach 1979-1980; Instytut Archeologii UMK: W. Matuszewska-Kola, A. Kola i G. Wilke). Ogółem przebadano powierzchnię ok. 220 m kw., przede wszystkim na członie późnośredniowiecznym obiektu (194 m kw., czyli ok. 24% jego powierzchni).
W trakcie badań późnośredniowiecznej części fortalicji, datowanej od ok. połowy XIII do XIV wieku, w partii przywałowej, stwierdzono występowanie mocno zniszczonych, najprawdopodobniej w wyniku pożaru, nawarstwień stanowiących pozostałości zabudowy. Znajdowało się tam kilka niedużych budynków wzniesionych z drewna i częściowo zagłębionych w ziemi. W środkowej części majdanu natrafiono natomiast na ślady dużego wkopu, zapewne studni. Wały nowego grodu zostały podniesione w stosunku do wczesnośredniowiecznych o ok. 5-8 m. Wykonano je w technice rusztowej, co stanowi jeden z nielicznych przykładów stosowania tak archaicznej techniki w okresie późnego średniowiecza.
W wyniku badań archeologicznych grodziska w Ryńsku pozyskano, oprócz fragmentów średniowiecznych naczyń ceramicznych (w tym kilka tysięcy z późnego średniowiecza) i kości zwierzęcych, także kilkaset przedmiotów żelaznych (m.in. gwoździe, haki i skoble oraz militaria – groty bełtów do kuszy).
Ryńsk od końca XIV wieku należał do najbogatszych przedstawicieli rycerstwa chełmińskiego. Posesorem grodu ryńskiego mógł być Mikołaj z Ryńska, który w 1397 roku miał aż 72 łany gruntu, czyli ok. 1200 hektarów. W 1397 roku Mikołaj oraz jego brat Hannus, wraz z dwoma innymi rycerzami ziemi chełmińskiej założyli Towarzystwo Jaszczurcze. W 1410 roku Mikołaj – jako poddany zakonu krzyżackiego - wziął udział w bitwie grunwaldzkiej. Rok później za zdradę i przejście na stronę polską został stracony w Grudziądzu.

Bibliografia:

• A. Kola, Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń 1991, s. 201-205.
• W. Chudziak, Ryńsk, gm. Wąbrzeźno, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń 1994, s. 150-154.
• R. Boguwolski, M. Kurzyńska, Archeologia północnej części ziemi chełmińskiej, Grudziądz 2001, s. 138-140.

Fotografie: W. Sosnowski
© ICIMSS