Kościół katedralny pw. św. św. Mikołaja i Marcina, pierwotnie parafialny, powstał na miejscu spalonego przez Krzyżaków w 1409 r. drewnianego kościoła św. Mikołaja, wzniesionego w końcu XIV w. Fundatorem nowej, gotyckiej, murowanej świątyni, wybudowanej w obrębie miasta w latach 1466-1502 był Jan Kościelecki, wojewoda inowrocławski, piastujący także funkcje starosty bydgoskiego i malborskiego. W następnych latach dobudowano kaplice: św. Anny, ufundowaną przez ród Orłowitów w 1515 r., św. Szczepana wystawioną przez Stefana Bogurskiego w 1605 r., św. Jana Ewangelisty sfinansowaną w 1612 r. przez ród Rychłowskich, świętych Fabiana i Sebastiana wzniesioną z fundacji zamożnych mieszczan Łochowskich w 1617 r. Z czasem te kaplice przeszły pod opiekę cechów bydgoskich i pełniły funkcję kaplic cechowych. W poł. XVI i 1. ćw. XVII w. dobudowano kaplice grobowe. W latach 1806-1813 kościół pełnił funkcję magazynu – najpierw na potrzeby wojsk francuskich, a następnie rosyjskich. Po wojnach napoleońskich fara znajdowała się w tak złym stanie, że nie nadawała się do odprawiania w niej nabożeństw. W latach 1819-1830 przeprowadzono prace remontowe, przy czym rozebrano trzy kaplice (z czterech istniejących) znajdujące się w całkowitej ruinie. Kościół pw. św. św. Mikołaja i Marcina był niemal jedyną ostoją przed germanizacją w Bydgoszczy. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ksiądz proboszcz Tadeusz Malczewski przeprowadził w latach 1922-1925 gruntowny remont świątyni, podczas którego Henryk Jackowski wykonał zaprojektowaną przez Stefana Cybichowskiego modernistyczną polichromię. W trakcie walk o wyzwolenie miasta w styczniu 1945 r. pociski armat poważnie uszkodziły kościół. W latach 1945-1949 ksiądz proboszcz Franciszek Hanelt odbudował go z wielkim pietyzmem.

Fotografie: P. Kożurno, M. Wieczorek
© ICIMSS