Pokaż Chełmno - kościół par. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny na większej mapie
Gotycka fara Chełmna, jeden z najbardziej okazałych kościołów ziemi chełmińskiej, budowany od ok. 1280 r. Ważne miejsce kultu religijnego - sanktuarium Matki Boskiej Chełmińskiej.
| Lokalizacja: Blok zabudowy sąsiadujący narożnikowo z Rynkiem, ograniczony ulicami Toruńską, 22 Stycznia, Franciszkańską i Szkolną. Gm. Chełmno Miasto, pow. chełmiński, woj. kujawsko-pomorskie. Gm. Chełmno Miasto, pow. chełmiński, woj. kujawsko-pomorskie. | | | Datowanie: ok. 1280-1320 | Technika, materiał: Budowla murowana z cegły gotyckiej, w wątku wendyjskim w dolnych partiach murów i gotyckim w wyższych, z obfitym użyciem ceglanych kształtek, ceramiki glazurowanej i sztucznego kamienia. Ściany są częściowo przelicowane z użyciem cegły maszynowej.
| Parafię wymieniono już w dokumencie lokacyjnym z 1233 r. kiedy to krzyżacy wyznaczyli na jej zabezpieczenie materialne znaczny majątek ziemski. Patronat nad parafią sprawował Zakon Krzyżacki. W odnowionym przywileju chełmińskim z 1251 r. pierwotne nadanie (8 łanów) ograniczono o połowę, czego jednak ostatecznie nie zrealizowano. Pierwszy znany proboszcz to Henryk, wzmiankowany w 1238 r.
Obecny kościół był budowany w latach ok. 1280-1320 (w dokumencie z 1311 r. wzmiankowane są prace budowlane). Wznoszono go w dwóch fazach. Najpierw postawiono prezbiterium i północną nawę boczną (pierwotnie niższą). W fazie drugiej ukończono budowę całego korpusu nawowego wraz z wieżą północną. Wieżę południową pozostawiono niedokończoną. Z 1326 r. pochodzi fundacja przy ołtarzu św. Katarzyny. W 1333 r. wspomniano wieżę kościoła chełmińskiego, jako proponowany wzór dla budowanej wówczas katedry w Królewcu. W końcu XIV w. dobudowano kaplicę Bożego Ciała. W 1501 r. pożar strawił wieżę kościelną. W 1519 r. kościół podniesiony do rangi kolegiaty. W okresie 1519-1538 kościół funkcjonował pod zarządem zgromadzenia Braci Wspólnego Życia sprowadzonych z Niderlandów przez biskupa chełmińskiego Jana Konopackiego do prowadzenia w Chełmnie szkoły. W 1560 r. fundacja kaplicy Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej przez kasztelana chełmińskiego Jana Niemojewskiego. Częściowe odnowienie kościoła w okresie 1659-1660. Powstał wówczas także barokowy wystrój kaplicy Bożego Ciała. Nad prezbiterium dobudowano sygnaturkę. Od 1676 r. kościół znajdował się pod zarządem zgromadzenia Misjonarzy. W 1724 r. wzmiankowane jest uszkodzenie wieży. W 1772 r. kościół utracił tytuł kolegiaty. W 1825 r. władze pruskie usunęły z Chełmna Misjonarzy. W latach 1843 i 1864 odnawiano szczyty świątyni. W latach 1883-1884 kościół restaurowano w duchu neogotyckim, z przelicowaniem znacznych partii z użyciem cegły maszynowej. W okresie międzywojennym odkryto i zakonserwowano oryginalne polichromie gotyckie oraz w latach 1925-1928 wykonano nowe polichromie (przez Stanisława Smoguleckiego). 30 listopada 1929 r. obiekt wpisano do rejestru zabytków. Kościół farny należy do grupy najstarszych i największych świątyń Pomorza Wschodniego, jest wybitnym dziełem architektury gotyckiej o randze odpowiadającej znaczeniu, jakie miasto odgrywało niegdyś w regionie.
(opracowane na podstawie: Krantz-Domasłowska 1991; Chrzanowski 1991; Mroczko 1980). | Świątynia jest położona pośrodku południowo-zachodniego, narożnego przyrynkowego bloku zabudowy. Jest to jedyny ściśle orientowany kościół w Chełmnie, chociaż i tu oś budynku została przesunięta ok. 5 stopni względem rzeczywistych kierunków geograficznych. Kościół trójnawowy, halowy (nawy równej wielkości), z prosto zamkniętym prezbiterium, do którego od południa przylega wielobocznie zamknięta zakrystia. W narożnikach przy styku prezbiterium z korpusem, w kwadratowych aneksach, stanowiących podstawy planowanych wież, umieszczone są kaplice. Fasada zachodnia planowana była jako dwuwieżowa. Ukończono jedynie wieżę północną, południową dociągnięto do wysokości szczytu zachodniego. Zewnątrz szczególnie dekoracyjnym opracowaniem wyróżniają się nawy boczne przykryte poprzecznymi daszkami z trójkątnymi, blendowymi szczytami. Każde przęsło zwieńczone jest osobnym szczytem i przeprute wielkim, ostrołukowym oknem. Wnętrze uderza jednorodnością przestrzeni. Cały kościół ma jednakowe sklepienia krzyżowo-żebrowe, ze zwornikami o bogatym programie ikonograficznym. Halowy korpus dzielony jest na nawy dwoma rzędami ośmiobocznych filarów, wspierających arkady międzynawowe. Przy filarach ustawione są pełnoplastyczne postaci jedenastu apostołów (1330-1340). W nawie północnej i w prezbiterium malowidła ścienne. W sklepieniach malowidła z motywem wici roślinnej.
| Bibliografia Źródła: - Urkundenbuch des Bisthums Culm, oprac. C.P. Woelky, H. 1-4, Danzig 1885-1887
- Pobłocki A., Visitationes ecclesiarum dioecesis culmensis et Pomesaniae Andrea Leszczyński episcopo A. 1647 facte, Fontes IV, Toruń 1900 [Akta wizytacji biskupich]
- Pobłocki A., Visitationes Episcopatus Culmensis Andrea Olszowski A. 1667-1672 factae, Fontes VI-X, 1902-1906 [Akta wizytacji biskupich]
- Szołdrski W., Kroniki XX Misjonarzy w Chełmnie, "Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej", 1936, VIII
Opracowania:- Chrzanowski T., Kornecki M., Chełmno, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991
- Heise J., Die Bau- und Kustdenkmäler der Provinz Westpreussen, H. 5, Der Kulm, Danzig 1887
- Janota E., Opis kościoła farnego w Chełmnie (w Prusach), Pamiętnik Religijno-Moralny XVIII, 1858
- Katalog zabytków sztuki w Polsce, XI, Dawne województwo bydgoskie, z. 4, Dawny powiat chełmiński, oprac. T. Mroczko, Warszawa 1976
- Krantz-Domasłowska L., Domasłowski J., Kościół farny w Chełmnie, Toruń 1991
- Marszałek J., Sanktuarium Maryjne w Chełmnie, Chełmno 2000
- Mikołajczyk M., Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie, Toruń 1985 (maszynopis, Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa UMK w Toruniu)
- Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980
- Mroczko T., Ruch budowlany na ziemi chełmińskiej w XIII wieku, [w:] Sztuka i ideologia XIII wieku, Wrocław 1974
- Nierzwicki J., 700 lat parafii chełmińskiej, Chełmno 1933
- Pajzderski N., Renowacja katedy w Chełmnie, "Wiadomości Konserwatorskie", dodatek "Ziemia", 1929, XIV
- Przymusiński L., Rozwój szczytów w architekturze gotyckiej 1250-1450 na ziemi chełmińskiej i Pomorzu Gdańskim, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Poznańskiego LXII, Historia Sztuki IV, 1966
- Ratajczak H., Gotycki detal architektoniczny w kościołach Chełmna, 1987 (maszynopis, archiwum UMK Toruń)
- Seemann J., Die Culmer Pfarrkirche, Preussische Provinzial-Blätter N.F. X, 1856
- Wojciechowski W., Wiadomości o kościele farnym w Chełmnie, "Dziennik Poznański", 1909
Internet: | Fotografie: Piotr Kożurno, Marek Wieczorek
© ICIMSS |
 Dodaj jako preferowany (259) |  Zacytuj ten artykuł na swojej stronie | Odsłon: 2987
Tylko zarejestrowani użytkownicy mogą dodawać komentarze.
Proszę zaloguj się lub zarejestruj. Powered by AkoComment Tweaked Special Edition v.1.4.2 Polska adaptacja - JoomlaPL.com Team |
Inwentarz zabytków 
Bądź pierwszym który skomentuje
